Υγρά απόβλητα στη θάλασσα και σε ρέματα

Τα υγρά απόβλητα στη θάλασσα και στα ρέματα (σε κοίτες ποταμών) συνδέονται κυρίως με παράνομη οικονομική δραστηριότητα (ελαιοτριβεία, τυροκομεία, ξενοδοχεία χωρίς βιολογικό καθαρισμό κ.ά.), αλλά και με παραβάσεις των ίδιων των Δήμων και των πολιτών (οικιακά αστικά λύματα). Για παράδειγμα, σε ολόκληρη την Κρήτη έχουν καταγραφεί 29υποθέσεις παράνομης απόρριψης λυμάτων ελαιουργείου.

Σε δραστηριότητες σημαντικές για την τοπική οικονομία (π.χ. τυροκομεία) μπορεί να επιβάλλεται η διακοπή λειτουργίας της δραστηριότητας μέχρις ότου η επιχείρηση συμμορφωθεί με την ΑΕΠΟ και στη συνέχεια αυτή η διακοπή να ανακαλείται με επίκληση των αναγκών των τοπικών παραγωγών (π.χ. δεν υπάρχει εναλλακτικός τρόπος διάθεσης του συνόλου της παραγόμενης ποσότητας γάλακτος από τους κτηνοτρόφους), κάτι που δημιουργεί προβλήματα νομιμότητας, ισότητας και δικαιοσύνης.

Ορισμός εγκλήματος / υποκατηγορίες

Παράνομη απόρριψη αποβλήτου θεωρείται οποιαδήποτε πράξη εναπόθεσης αποβλήτων που πραγματοποιείται σε μη ειδικά αδειοδοτημένο χώρο ή με μη ενδεδειγμένο τρόπο (για παράδειγμα, επιχείρηση διαθέτει τα απόβλητά της ανεξέλεγκτα χωρίς να τηρεί τους όρους της ΑΕΠΟ).

Όποιος λειτουργεί χωρίς την απαιτούμενη άδεια ή χωρίς να τηρεί τους όρους της ΑΕΠΟ ή υπερβαίνοντας τα όριά της). Απόβλητο είναι κάθε ουσία ή αντικείμενο το οποίο ο κάτοχός του απορρίπτει ή προτίθεται ή υποχρεούται να απορρίψει. Υπάρχουν τρεις βασικές κατηγορίες αποβλήτων: τα στερεά απόβλητα, τα αστικά λύματα και τα επικίνδυνα απόβλητα.

Αστικά λύματα:

Αστικά λύματα είναι τα οικιακά ή το μείγμα οικιακών με βιομηχανικά υγρά απόβλητα ή και όμβρια ύδατα. Τα αστικά λύματα που διοχετεύονται σε αποχετευτικά δίκτυα πριν από τη διάθεσή τους σε υδάτινο αποδέκτη υποβάλλονται σε δευτεροβάθμια ή σε ισοδύναμη επεξεργασία.

Η συλλογή, επεξεργασία και διάθεση των αστικών λυμάτων καθώς και λυμάτων που προέρχονται από ορισμένους βιομηχανικούς τομείς (όπως επεξεργασία γάλακτος, βιομηχανία κρέατος κ.τ.λ.) στους υδάτινους αποδέκτες καθορίζεται στην ΥΑ 5673/1997 (Παράρτημα ΙΙΙ του άρθρου 16). Τα λύματα από άλλους βιομηχανικούς τομείς, εφόσον η διαχείρισή τους δεν διέπεται από άλλες εθνικές διατάξεις, διέπονται από τον Ν. 4042/2012.

Σύμφωνα με την εγκύκλιο με Αρ. Πρωτ. 191645/2013, η ΥΑ Ειβ/221/1965 «Περί διαθέσεως λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων» (υγειονομική διάταξη) αποτελεί το βασικό θεσμικό πλαίσιο που διέπει τη διάθεση υγρών αποβλήτων, δεν καλύπτει όμως τη σύγχρονη περιβαλλοντική πολιτική. Γι' αυτό, έχουν καταργηθεί οι ρυθμίσεις της που αφορούν στη διάθεση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων στο έδαφος ή υπεδάφια.

Επίσης, με τον Ν. 4042/2012, η υγειονομική αυτή διάταξη έχει καταργηθεί, καθόσον αφορά στα απόβλητα που περιλαμβάνονται στον ΕΚΑ. Παρόλα αυτά, επειδή η Ειδική Υπηρεσία Υδάτων δεν έχει προβεί μέχρι στιγμής σε έκδοση νέας ΚΥΑ όσον αφορά στη διάθεση σε επιφανειακούς υδάτινους αποδέκτες, και για την αποφυγή ύπαρξης νομοθετικού κενού, εξακολουθεί να ισχύει και να εφαρμόζεται η προαναφερόμενη Υγειονομική Διάταξη ως προς αυτούς. Άρα, η διαδικασία «καθορισμού αποδέκτη» που προβλέπεται σ' αυτήν εξακολουθεί να ισχύει και να εφαρμόζεται από τις αρμόδιες Υπηρεσίες των Περιφερειών /
Περιφερειακών Ενοτήτων.

Βιομηχανικά λύματα:

Για διοχέτευση βιομηχανικών λυμάτων σε αποχετευτικά δίκτυα και σε σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων απαιτείται προκαταρκτική επεξεργασία λυμάτων. Για απευθείας διάθεση, απαιτείται πρώτα καθορισμός χρήσεων του υδάτινου αποδέκτη από τον Περιφερειάρχη (άρ. 182, παρ. 1α Ν. 3852/2010), έγκριση περιβαλλοντικών όρων της εγκατάστασης και οριστική άδεια από τον Περιφερειάρχη (άρ. 186, παρ. στ', 20). Η διάθεση πραγματοποιείται μόνο εφόσον τα βιομηχανικά λύματα πληρούν τους όρους και τις απαιτήσεις που προβλέπονται στην εν λόγω άδεια.

Ίδιες προϋποθέσεις ισχύουν και για τον φορέα του σταθμού επεξεργασίας αστικών λυμάτων. Για διάθεση ιλύος από σταθμούς επεξεργασίας αστικών λυμάτων απαιτείται έγκριση περιβαλλοντικών όρων και άδεια. Αν η ιλύς, λόγω των υλικών που περιέχει, υπάγεται στον κατάλογο των επικίνδυνων αποβλήτων, απαγορεύεται η διάθεσή της στα επιφανειακά ύδατα. Εάν η διάθεση αστικών λυμάτων γίνεται σε υδάτινο αποδέκτη που έχει προσδιορισθεί ως "ευαίσθητη περιοχή", τότε πριν την απόρριψή τους απαιτείται η υποβολή τους σε τριτοβάθμια επεξεργασία (βιολογική με απομάκρυνση αζώτου/φωσφόρου). Η ΥΑ 19661/1999 και η ΥΑ 48392/2002 περιέχουν σχετικούς καταλόγους ευαίσθητων περιοχών (για παράδειγμα το Δέλτα του Αχελώου, τη Λίμνη Βιστωνίδα, και άλλες περιοχές).

Βασικές αρχές

• Δεν επιτρέπεται η εκ μέρους του διοικούμενου εφαρμογή οποιουδήποτε μέτρου, διαφορετικού από το προβλεπόμενο, προτού ελεγχθεί και εγκριθεί από την αρμόδια προς τούτο υπηρεσία.
• Η διακρίβωση της ρύπανσης ή υποβάθμισης του περιβάλλοντος δεν αφήνεται στην αντίληψη του μέσου κοινωνικού ανθρώπου, αλλά προβλέπεται να γίνεται μόνο από ειδικούς, οι οποίοι ορίζονται, διενεργούν ελέγχους και εργαστηριακές εξετάσεις με προδιαγεγραμμένες μεθόδους και διατυπώνουν το πόρισμά τους με βάση τις κείμενες διατάξεις.
• Τα ελαιοτριβεία (περιλαμβάνεται και η παραγωγή πυρηνέλαιου) ανήκουν στην υποκατηγορία Α2[1] αν παράγουν πάνω από 200 τόνους ημερησίως, διαφορετικά στην κατηγορία Β[2] (ομάδα 9η, α/α 11, ΥΑ 2307/2018). Επειδή η πλειονότητα των ελαιουργείων ανήκει στην υποκατηγορία Α2 ως εκ τούτου απαιτείται ΑΕΠΟ από την αρμόδια Γενική Διεύθυνση της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Οι ΑΕΠΟ για την ασφαλή λειτουργία ενός ελαιουργείου προβλέπουν μεταξύ άλλων δεξαμενή εξάτμισης, δεξαμενή εξισορρόπησης όπου θα φυλάσσεται ο κατσίγαρος κατά τη διάρκεια του χειμώνα, στεγανοποίση κοιλότητας εδάφους με πλαστική μεμβράνη για την αποφυγή διαρροής του αποβλήτου στον υπόγειο υδροφόρο, κατασκευή ειδικών συμπαγών αναχωμάτων, κατασκευή καναλιού διαχείρισης των όμβριων και ένα στέγαστρο που θα κρατήσει μακριά τα όμβρια ύδατα τα οποία αυξάνουν σημαντικά τον όγκο του αποβλήτου.
• Οι Εισαγγελείς και οι προανακριτικοί υπάλληλοι πρέπει να γνωρίζουν ότι τα απόβλητα από την «προπαρασκευή και κατεργασία βρωσίμων ελαίων» περιγράφονται στον ΕΚΑ και άρα η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους τιμωρείται και ποινικά και διοικητικά σύμφωνα με το άρθρο 37 του Ν. 4042/2012. Η κρατική επιχορήγηση της επιχείρησης που προκαλεί ρύπανση με τη λειτουργία της διακόπτεται μέχρι την εξόφληση των προστίμων ή τη ρύθμιση τυχόν επιβληθέντων τελεσίδικων διοικητικών κυρώσεων για περιβαλλοντικές παραβάσεις (άρ. 21, παρ. 4 του Ν. 4014/2011).

Συχνότερες παραβάσεις

• Υπέρβαση της εγκεκριμένης δυναμικότητας τυροκομείου (μεγαλύτερη επεξεργασία γάλατος ημερησίως), μη λειτουργία του βιολογικού καθαρισμού, και ανεξέλεγκτη διάθεση του τυρογάλατος σε ρέμα.
• Υπέρβαση της εγκεκριμένης δυναμικότητας ελαιουργείου (μεγαλύτερη επεξεργασία ελαιοκάρπου ημερησίως) και ανεξέλεγκτη διάθεση του κατσίγαρου εντός ρέματος ή επί του εδάφους.
• Οικία, εντός ή εκτός σχεδίου δόμησης, τα οικιακά λύματα της οποίας παροχετεύονται σε παρακείμενο ρέμα ή στο έδαφος.
• Ξενοδοχεία στα οποία δεν λειτουργεί το ιδιωτικό σύστημα επεξεργασίας λυμάτων.

Συχνές ερωτήσεις

Ποιος ευθύνεται σε περίπτωση ρύπανσης από τη μη ασφαλή διάθεση ή διαχείριση λυμάτων;

Ο αρχικός παραγωγός ή κάτοχος των λυμάτων.

Ποιες κυρώσεις αντιμετωπίζει ο κάτοχος ή παραγωγός λυμάτων από τη μη ασφαλή διάθεση ή διαχείριση;

Ποινικές και διοικητικές κυρώσεις. Το ύψος του προστίμου εξαρτάται από τη φύση και την έκταση της προκαλούμενης ρύπανσης ή υποβάθμισης του περιβάλλοντος και τη δυνατότητα αποτροπής τους. Σε περίπτωση όμως έντονης υποβάθμισης ή καθ' υποτροπή πρόκλησης ρύπανσης, ή αν η επιχείρηση παραλείπει να συμμορφωθεί προς τα υποδεικνυόμενα μέτρα, καθώς και όταν η λήψη αποτελεσματικών μέτρων είναι ανέφικτη, δεν αρκεί η επιβολή αλλεπάλληλων προστίμων, αλλά προβλέπεται στον νόμο η διακοπή της ρυπογόνου δραστηριότητας.

Υπάρχει υποχρέωση του φυσικού ή νομικού προσώπου που είναι υπεύθυνο για τη διάθεση λυμάτων και ιλύος στα νερά υποδοχής να κοινοποιήσει ενδεχόμενη ή τετελεσμένη ρύπανση από τα λύματά του;

Ναι. Αν από τους ελέγχους που πραγματοποιεί διαπιστώσει δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη δημόσια υγεία, το γνωστοποιεί αμέσως στην αρμόδια υπηρεσία της Περιφέρειας για το περιβάλλον και την υγεία, προκειμένου να καθορισθούν από κοινού το είδος και το χρονοδιάγραμμα των επανορθωτικών μέτρων που θα πρέπει να ληφθούν (άρ. 11, παρ. 4 της ΥΑ 5673/1997).

Υπάρχει υποχρέωση ποινικής δίωξης για ενδεχόμενη ή τετελεσμένη ρύπανση από απόβλητα;

Ναι, σύμφωνα με το άρ. 3β του Ν. 4042/2012.

Ποιες υπηρεσίες/φορείς θα πρέπει να ενημερώνονται σε περιστατικό με υποψία επικίνδυνων υγρών αποβλήτων;

Ο προανακριτικός υπάλληλος ενημερώνει τις αρμόδιες υπηρεσίες της οικείας Περιφέρειας, καθώς και τις υπηρεσίες της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης προκειμένου να διενεργήσουν έλεγχο. Αν συμβεί ατύχημα από επικίνδυνα υγρά απόβλητα, οι Πυροσβεστικές Αρχές λαμβάνουν τα άμεσα μέτρα καταστολής. Αν πρόκειται για μεγάλο ατύχημα σε εγκατάσταση λόγω ύπαρξης επικίνδυνων ουσιών (ΚΥΑ 172058/2016 σε εφαρμογή της Οδηγίας SEVESO) ενημερώνονται τόσο το Γραφείο Πολιτικής Προστασίας της οικείας Περιφέρειας, όσο και η Διεύθυνση Πολιτικής Προστασίας της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης.

Έλεγχος

• Στην Εθνική Βάση των ΕΕΛ από την Ειδική Γραμματεία Υδάτων το κοινό και οι αρμόδιοι φορείς μπορούν να βρουν τα τεχνικά και λειτουργικά δεδομένα των ΕΕΛ στην Ελλάδα, πληροφορίες για τον τρόπο διάθεσης ή επαναχρησιμοποίησης των λυμάτων και της ιλύος, καθώς και τους περιβαλλοντικούς όρους και τη συμμόρφωση σε αυτούς από κάθε εγκατάσταση.
• Σε περιστατικό πιθανής απόρριψης κατσίγαρου σε ρέμα (μαύρα υγρά και έντονη οσμή) επιβάλλεται έλεγχος για πιθανή ύπαρξη ελαιουργείου ανάντι του ρέματος. Τα ελαιουργεία είναι καταγεγραμμένα στο Ηλεκτρονικό Περιβαλλοντικό Μητρώο και μπορούν να ελεγχθούν από την Περιφέρεια.
• Σε περίπτωση ρέματος με εμφανή σημάδια μόλυνσης/ρύπανσης επιβάλλεται έρευνα στη γύρω περιοχή για πιθανή απόρριψη υγρών αποβλήτων από οικίες/επιχειρήσεις (εντοπισμός αγωγού σύνδεσης λυμάτων κ.λπ.).

Δίωξη – επιβολή κυρώσεων

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

• Άρ. 37 παρ.2 (διοικητικές διαζευκτικά ή σωρευτικά, πρόστιμο, προσωρινή ή οριστική διακοπή λειτουργίας) Ν. 4042/2012.
• Άρ. 30 Ν. 1650/1986 όπως τροποποιήθηκε από το άρ. 21 Ν. 4014/2011 (παράβαση αποφάσεων Αποκ. Διοίκησης ή Περιφέρειας: πρόστιμο από 500-2.000.000€).
• Άρ. 15 ΥΑ 5673/1997.

ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

• Άρ. 37 παρ.1 Ν. 4042/2012 (ποινικές κυρώσεις).
• Άρ. 28, παρ.1α Ν. 1650/1986 (ποινικές κυρώσεις).
• Αυθαίρετο οίκημα που ρυπαίνει το ρέμα (άρ. 286 ΠΚ).

ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΔΙΩΞΗ (ενδεχόμενα άλλα προσβαλλόμενα αγαθά)

• Άρ. 16 Ν. 3937/2011 (περιβαλλοντική υποβάθμιση).
• Μήπως η οικία που ρυπαίνει το ρέμα είναι αυθαίρετη (άρ. 94 Ν. 4495/2017);
• Άρ. 17 ΥΑ 13588/2006 (επικίνδυνα απόβλητα).