Υλοτομία / Εκχέρσωση

Το φαινόμενο της λαθροϋλοτομίας εμφανίζει μεγάλες διαστάσεις κυρίως στην ηπειρωτική χώρα, σε σημείο μάλιστα να έχει επεκταθεί έως τις παρυφές των εθνικών πάρκων και δρυμών μας. Κρούσματα παράνομης ξύλευσης έχουν καταγραφεί σε μεγάλες εκτάσεις ακόμη και στις βόρειες και ανατολικές πλαγιές του εμβληματικού Ολύμπου, ενός από τα 10 καλύτερα εθνικά πάρκα της Ευρώπης.

Με τη λαθροϋλοτομία, εκτός της σταδιακής μείωσης του πληθυσμού των δέντρων, μακροπρόθεσμα προκαλείται και ραγδαία μείωση της βιοποικιλότητας καθώς ένας μεγάλος αριθμός των δέντρων που αποκόπτονται – ειδικά εντός προστατευόμενων περιοχών – αφορά σε ενδημικά είδη και υποείδη, των οποίων οι πληθυσμοί δύναται να συρρικνωθούν αμετάκλητα. Επισημαίνεται ότι η λαθραία υλοτομία προκαλεί αλυσιδωτές κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

Η ανεξέλεγκτη κοπή δέντρων μπορεί να μεταβάλει το πρότυπο κατανομής των βροχοπτώσεων σε μια περιοχή και να προκαλέσει αστάθεια και διάβρωση του εδάφους και, μακροπρόθεσμα, εμφάνιση πλημμυρικών φαινομένων μετά από έντονες βροχοπτώσεις, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε υλικές και ανθρώπινες απώλειες. Οι παρακείμενες αγροτικές περιοχές επιβαρύνονται με επιπρόσθετο οικονομικό κόστος, αφού η εδαφική αστάθεια και διάβρωση συμβάλλουν στην υπογονιμότητα του εδάφους, με άμεσο αντίκτυπο στις καλλιέργειες και τις γεωργικές διεργασίες.

Παρόμοιες επιπτώσεις έχουμε και στις περιπτώσεις της παράνομης εκχέρσωσης (της καταστροφής δηλαδή της φυσικής βλάστησης και τη μεταβολή των αβιοτικών χαρακτηριστικών) δασικών, χορτολιβαδικών, φρυγανικών ή άλλων εκτάσεων, ειδικά όταν αυτή ασκείται εντός προστατευόμενων περιοχών ή καταλαμβάνει μεγάλη έκταση. Οι επιπτώσεις της υλοτομίας και της παράνομης εκχέρσωσης είναι ιδιαίτερα σημαντικές δεδομένου ότι η Κρήτη εκτός του ότι δεν διαθέτει μεγάλα δάση και εμβληματικές δασικές εκτάσεις, απειλείται ταυτόχρονα από τις εκούσιες ή ακούσιες πυρκαγιές και το φαινόμενο της απερήμωσης.

Εθνικοί δρυμοί: Είναι δασικές περιοχές που παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διατήρηση της άγριας χλωρίδας και πανίδας, του υπεδάφους, των υδάτων κ.τ.λ. και για τις οποίες κρίνεται επιβεβλημένη η προστασία. Αποτελούνται από τον πυρήνα και την περιφερειακή ζώνη. Στον πυρήνα απαγορεύεται (άρ. 80, παρ. 2 στ' ΔΚ) η υλοτομία, η κοπή, η εκρίζωση, η καταστροφή, η συλλογή ή η μεταφορά φυτικών ειδών και δασικών προϊόντων, καθώς και η θήρα.

Ορισμός εγκλήματος/υποκατηγορίες

Παράνομη υλοτομία έχουμε όταν:

Κάποιος υλοτομεί, κατασκευάζει ή συλλέγει δασικά προϊόντα για ατομικές ανάγκες ή εμπορία, χωρίς άδεια υλοτομίας από τη Δασική Αρχή.
Διαθέτει άδεια αλλά υλοτομεί, κατασκευάζει ή συλλέγει κατά τρόπο που αντιβαίνει στις διατάξεις.
Μεταφέρει δασικά προϊόντα πριν την εξέλεγξη ή μετά από αυτήν χωρίς εξόφληση του πρωτοκόλλου εξελέγξεως.
Μεταφέρει ή κατέχει δασικά προϊόντα πλέον των επιτρεπόμενων να μεταφερθούν.
Εκχερσώνει δάση/δασικές ή άλλες εκτάσεις χωρίς άδεια ή και μελέτη, προκειμένου να μετατρέψει τις χρήσεις γης (π.χ. για απόδοση σε αγροτικές καλλιέργειες, δόμηση, κατασκευή δρόμων πρόσβασης κ.λπ.).

Βασικές αρχές

Δεν υπάρχει δικαίωμα νομής σε δάσος που εκχερσώνεται ή υλοτομείται (άρθρο 58, παρ. 2 ΔΚ).
Η Δασική Υπηρεσία μπορεί να εκτελεί εντός των ΚΑΖ έργα βελτίωσης του βιοτόπου και έργα ικανοποίησης των αναγκών των ειδών της άγριας χλωρίδας/πανίδας (αναδάσωση, διατήρηση ακαλλιέργητων εκτάσεων, διατήρηση Μέρος B' Προστασία βιοποικιλότητας Κεφάλαιο 3. Υλοτομία / Εκχέρσωση 72 εκτάσεων με παραδοσιακές καλλιέργειες, έργα αναβάθμισης και αποκατάστασης υγροτοπικών εκτάσεων, δημιουργία και ανάπτυξη ζωνών φυτικής βλάστησης, δημιουργία δενδροστοιχιών κατά μήκος των αγροτικών δρόμων και ελωδών εκτάσεων). Όσοι πολίτες τα παραβιάζουν τιμωρούνται με φυλάκιση μέχρι 2 χρόνια.
Κατ' αρχήν απαγορεύεται η ανέγερση κτισμάτων, κατασκευών οριστικής ή προσωρινής μορφής, η καταπάτηση εντός δασών, με την επιφύλαξη των επιτρεπτών επεμβάσεων.
Οι παραβάτες, εργολάβοι, υπεργολάβοι, κατασκευαστές, οι εντολείς τους και κάθε τρίτος που επιχειρεί, χωρίς δικαίωμα, την ανέγερση οποιουδήποτε κτίσματος εντός δασών, καθώς και οι συμπράττοντες εργάτες/υπάλληλοι τιμωρούνται με ποινικές κυρώσεις.

Συχνότερες παραβάσεις

Εκχέρσωση δάσους για παράνομη ανέγερση οικοδομής και περίφραξης.
Εκχέρσωση αναδασωτέας έκτασης για να μετατραπεί σε ιδιωτική κτηνοτροφική ή αγροτική.
Διάνοιξη οδού χωρίς αδειοδότηση.
Παράνομη σύνδεση σε δίκτυο (ύδρευσης, αποχέτευσης, ηλεκτρικού ρεύματος) (ποινή άρ. 71, παρ. 5 Ν. 998/1979).
Δημιουργία ανύπαρκτων δικαιωμάτων με εικονικό τίτλο (παράνομη αγοραπωλησία).
Υλοτομία μεγάλης ποσότητας δασικών δέντρων.

Συχνές ερωτήσεις

Τι μπορούν να κατάσχουν οι προανακριτικοί υπάλληλοι σε περίπτωση παράνομης υλοτομίας;

Κατάσχονται και δημεύονται κάθε είδους εργαλεία, όργανα και σκεύη, με τα οποία ο παραβάτης προβαίνει στην εκτέλεση του αδικήματος, τα μεταφορικά μέσα τα οποία χρησιμοποιούνται κατά την παράνομη υλοτομία ή μεταφορά, καθώς και η άδεια κυκλοφορίας, οι πινακίδες του οχήματος και το δίπλωμα οδήγησης του οδηγού (άρ. 271, παρ. 3 ΔΚ).

Πού ορίζονται οι λεπτομέρειες για τον αποτελεσματικό έλεγχο της νομιμότητας της ενεργούμενης μεταφοράς δασικών προϊόντων;

Δασικές αστυνομικές διατάξεις ορίζουν τους δρόμους που πρέπει να ακολουθούνται, τη χρονική διάρκεια εντός της οποίας πρέπει να γίνονται οι μεταφορές και οι εκφορτώσεις δασικών προϊόντων, την υποχρέωση της ζυγίσεως κ.τ.λ. (άρ. 101 ΔΚ).

Μπορεί ένας έμπορος δασικών προϊόντων (ξυλείας) να επικαλεστεί συγγνωστή νομική πλάνη (ότι δηλαδή δεν γνώριζε ότι η υλοτομία και η συλλογή καυσόξυλων προοριζόμενων για εμπορία γίνεται με ποσοτικό ημερήσιο περιορισμό κατ' άτομο);

Η συγγνωστή πλάνη έχει την έννοια ότι όση επιμέλεια κι αν κατέβαλε ο υπαίτιος δεν θα μπορούσε να αντιληφθεί τον άδικο χαρακτήρα της πράξης του. Ένας έμπορος δασικών προϊόντων (ξυλείας) λόγω του επαγγέλματός του έχει την υποχρέωση να γνωρίζει τον ποσοτικό ημερήσιο περιορισμό (απόφαση ΑΠ 20/2015).

Αποτελεί στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος της παράνομης υλοτομίας η αδιαμφισβήτητη κατοχή του Δημοσίου επί της εκτάσεως, όπου έλαβε χώρα η υλοτομία;

Όχι. Αυτό απαιτείται στην παράβαση της αυθαίρετης κατάληψης δημόσιας έκτασης (άρ. 23 ΑΝ 1539/1938).

Επιτρέπονται επεμβάσεις σε δάση; Και τι γίνεται σε περίπτωση μη συμμόρφωσης;

Γενικά, καμία επέμβαση που συνεπάγεται μεταβολή του προορισμού του δάσους δεν επιτρέπεται. Εξαίρεση αποτελεί το άρθρο 45 του Ν. 998/1979 που ορίζει τους όρους των επιτρεπτών επεμβάσεων. Ο Γενικός Γραμματέας της οικείας Αποκεντρωμένης Διοίκησης εγκρίνει την επέμβαση. Αν εγκαταλειφθεί ο σκοπός της επέμβασης ή ολοκληρωθεί η επέμβαση, η έκταση πρέπει να αποκατασταθεί και να επανέλθει στο καθεστώς που ίσχυε πριν από την αλλαγή χρήσης της. Αν ο δικαιούχος της έγκρισης επέμβασης δεν συμμορφωθεί, το αρμόδιο όργανο το διαπιστώνει, η έκταση κηρύσσεται ως αναδασωτέα και η Δασική Αρχή επιβάλλει σε βάρος του δικαιούχου διοικητικό πρόστιμο ποσού από 3.000€ μέχρι 10.000€ ανά στρέμμα, αναλόγως της έκτασης της προκληθείσας βλάβης στο δασικό περιβάλλον. Επίσης, ο δικαιούχος τιμωρείται με κάθειρξη τουλάχιστον 5 ετών και χρηματική ποινή από 20.000€ μέχρι 200.000€.

Πότε επιτρέπεται εκχέρσωση;

Η εκχέρσωση δασών/δασικών/χορτολιβαδικών/βραχωδών εκτάσεων επιτρέπεται μόνο ως εξαιρετικό μέτρο και μόνο μετά από έγκριση επέμβασης (άρ. 45 Ν. 998/1979). Οι επιτρεπτές επεμβάσεις αναφέρονται περιοριστικά στον ίδιο νόμο. Για παράδειγμα, επιτρέπονται μετά από έγκριση επέμβασης διανοίξεις δημοσίων οδών, κατασκευή έργων ΑΠΕ, κατασκευή αγωγών φυσικού αερίου κ.λπ. Στα δάση που έχουν καταστραφεί λόγω πυρκαγιάς, επεμβάσεις μπορεί να επιτραπούν για διάνοιξη οδών, έργα υποδομής, αρχαιολογικές έρευνες, οχυρωματικά έργα, εγκατάσταση δομικών κατασκευών και κατασκευή συνοδών έργων αυτών κ.ά.

Έλεγχος

Όταν εντοπίζεται παράνομη επέμβαση (είτε αυτό είναι ανέγερση κτίσματος, είτε επ' αυτοφώρω κατάληψη εκχέρσωσης, φύτευση μη δασικών φυτών, μπάζωμα για δημιουργία δρόμου κ.λπ.) ελέγχουμε τα χαρακτηριστικά και τις διαστάσεις της παρέμβασης/του κτίσματος που ανεγείρεται (πόσα τ.μ. είναι περίπου), το στάδιο στο οποίο βρίσκεται, αν έχει συνδεθεί με το δίκτυο ύδρευσης, τηλεπικοινωνιών, το είδος της δασικής βλάστησης που καταστρέφεται, το είδος του μη δασικού φυτού που φυτεύεται, το μήκος του δρόμου που παράνομα διανοίχτηκε.
Στο πρωτόκολλο διοικητικής αποβολής βεβαιώνεται η ζημία που επήλθε σε βάρος του Δημοσίου, το ποσό αποκατάστασης αυτής, και το ποσό της οφειλόμενης αποζημίωσης χρήσεως.
Πολλές φορές οι παράνομοι υλοτόμοι φέρουν οπλισμό. Μπορεί επίσης να υπάρχει κύκλωμα λαθροϋλοτομιών και οι ντόπιοι συνεργάτες τους να νεκρώνουν τα υγιή δένδρα χρησιμοποιώντας διάφορες μεθόδους (π.χ. συρματόσχοινα στον κορμό) με σκοπό να τα εμφανίσουν μετά ως «άρρωστα» για να τα κόψουν και τα πωλήσουν.
Όταν το δάσος που καταστρέφεται είναι δημοτικό ενημερώνεται άμεσα και ο Δήμος.
Η δασική βλάστηση στην ΠΕ Ηρακλείου κινδυνεύει με εξαφάνιση, κυρίως τα είδη: αυτοφυής φοίνικας του Θεόφραστου, δρυς, πρίνος, κέδρος, φτελιά και πλάτανος. Για τον λόγο αυτό η ΔΑΔ Ηρακλείου θέτει περιορισμούς στην υλοτομία, την κλάδευση και την εκρίζωση. Υπάρχει, επίσης, ανάγκη ελέγχου της συλλογής, μεταφοράς και διακίνησης των αρωματικών, μελισσοτροφικών, φαρμακευτικών φυτών ή μερών τους (φύλλων, ανθέων, καρπών, βολβών), καθώς και των μυκήτων (μανιταριών) που φύονται εντός δασών, με σκοπό την προστασία τους από τοπική ή πλήρη εξαφάνιση. Οι περιορισμοί συλλογής απαιτούνται κατά περίπτωση (ορισμένα από αυτά παρουσιάζουν αυξημένη εμπορευματοποίηση, ενώ άλλα εμφανίζουν μικρή εξάπλωση, είτε λόγω μικρής αναπαραγωγικής τους ικανότητας είτε για άλλους λόγους), ώστε να διατηρηθεί η βιοποικιλότητα, και να καταπολεμηθεί η παράνομη συγκομιδή και το συναφές εμπόριο των ειδών αυτών.

Δίωξη – επιβολή κυρώσεων Υλοτομίας

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Άρ. 271 ΔΚ (κατάσχεση και δήμευση δασικών προϊόντων, εργαλείων, οργάνων, σκευών).
ΥΑ 134627/2015 για τη θέσπιση των υποχρεώσεων των φορέων εκμετάλλευσης που διαθέτουν ξυλεία και προϊόντα ξυλείας στην αγορά, άρ. 9 (διοικητικές κυρώσεις).

ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Άρ. 268 ΔΚ (παράνομη υλοτομία και μεταφορά δασικών προϊόντων – παράνομη κλαδονομή – παράβαση αστυνομικών διατάξεων).
Άρ. 270 ΔΚ (απαγόρευση υλοτομίας- κυρώσεις).
Άρ. 275 ΔΚ (ποινές κατά των δημοσίων και λοιπών υπαλλήλων).
Άρ. 9 ΥΑ 134627/2015 (διοικητικές κυρώσεις).
Άρ. 287 παρ.22 ΔΚ

ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΗ ΔΙΩΞΗ (ενδεχόμενα άλλα προσβαλλόμενα αγαθά)

Άρ. 10 παρ. 10, παρ. 13α' (οπλοφορία), άρ. 14 (οπλοχρησία) Ν.2168/1993.
Άρ. 12 και 19 ΥΑ 33318/1998.
Άρ. 5 στ' (υλοτόμηση δέντρων με φωλιές, σε παρόχθια βλάστηση μέχρι 20 μέτρα από την όχθη, εντός ρέματος) και άρ. 11 ΥΑ 37338/2010.
Φοροδιαφυγή.
Άρ. 28 παρ. 3α' Ν. 1650/1986 (προσπορισμός οικονομικού οφέλους).

Δίωξη – επιβολή κυρώσεων Εκχέρσωσης